گاز؛ ریسک جدید بازار سرمایه
خبر کمبود گاز آرام آرام جدی شد و حال به ریسک جدیدی در بازار سرمایه بدل شده است. آنطور که گفته می‌شود، زمستان امسال علاوه بر سرما مصرف گاز در بخش خانگی محرک دیگری نیز دارد و آن کرونا است، موضوعی که بیش از 5 درصد مصرف گاز در بخش خانگی را افزایش داده است.
کمبود گاز که ابتدا دامن صنعت سیمان را گرفت در حال سرایت به دیگر صنایع است. گاز 75 درصد از صنعت سیمان متوقف شده و گاز رسانی به نیروگاه‌ها به کمتر از نصف رسیده است. در حالی که تولید برق در نیروگاه‌ها با استفاده از سوخت مایع ادامه دارد، صنایع دیگر بعضا توان استفاده از سوخت‌های جایگزین را ندارند و این میتواند به معنای کاهش و حتی توقف تولید در طیف وسیعی از صنایع بورسی از فولادیها گرفته تا پتروشیمی‌ها باشد.
مهمترین عامل کمبود گاز، تفاوت میزان نیاز کشور به این سوخت در فصل گرما و سرما است. آنطور که وزیر نفت پیش از این اعلام کرده بود در زمستان به دنبال کاهش دما و نیاز بخش خانگی تقاضا برای گاز در کشور 350 میلیون متر مکعب در روز بیشتر از فصل تابستان است.
اما کرونا زمستان امسال افزایش مصرف گاز کشور را شدت بیشتری بخشیده است. نیاز به شست‌وشوی بیشتر به دنبال شیوع کرونا از تابستان مصرف گاز را نسبت به سال‌های گذشته بیش از 5 درصد بیشتر کرد. در حالی گفته می‌شود، مصرف گاز طی 9 ماه ابتدای سال 99 به حدود 203 میلیارد مترمکعب رسیده که نسبت به سال 98 حدود 10 میلیارد متر مکعب بیشتر است. این یعنی مصرف روزانه گاز از ابتدای سال به طور متوسط نزدیک به 740 میلیون متر مکعب در روز بوده است.
در حال حاضر میزان مصرف بخش خانگی گاز حدود 600 تا 650 میلیون متر مکعب در روز اعلام می‌شود که به معنای مصرف بیش از 80 درصد گاز مصرفی در بخش خانگی است.
گاز ۷۸ درصد از انرژی مورد نیاز بخش خانگی را تامین می‌کند. با افزایش مصرف گاز در بخش خانگی، زمستان هر سال کشور با کمبود گاز مواجه می‌شود. این موضوع تا پیش از سال ۹۲ بسیار شدید بود، به‌طوری‌که حتی با وجود قطع گاز همه صنایع و حتی کاهش خوراک پتروشیمی‌ها، گاز تولیدی کشور کفاف مصرف بخش خانگی را نمی‌داد و به قطع گاز بخش خانگی در برخی از روزهای سرد سال منجر می‌شد. با این حال با افزایش تدریجی تولید گاز از پارس جنوبی این مشکل رفع شده بود.
اما طی دو زمستان گذشته کمبود گاز مجددا به معضلی بدل شده است. در واقع به نظر میرسد به غیر از رشد مصرف، در سمت عرضه نیز مشکلاتی وجود دارد که احتمالا به تحریمها بی ربط نباشد.
به این معنا که به دلیل عدم توانایی کشور برای صادرات میعانات گازی وزارت نفت مجبور به کاهش تولید گاز شده است. میعانات گازی نوعی نفت سبک است که همراه با گاز تولید می‌شود، در شرایطی که صادرات این نوع نفت با مانع تحریم مواجه است و ذخایر خشکی و روی آب مملو از میعانات است، تنها راهکار برای جلوگیری از انباشت میعانات گازی کاهش تولید گاز است.
گاز در صنایع به دو شکل سوخت و خوراک پتروشیمیهای گازی مصرف می‌شود. بر اساس آخرین آمارهای منتشر شده، در سال 97 نیروگاه‌ها روزانه بیش از ۱۹۰ میلیون مترمکعب و صنایع ۱۷۰ میلیون متر مکعب در روز گاز مصرف کرده‌اند.
سیمان: به رسم سال‌های پیش اولین صنعتی که با قطع گاز و جایگزینی آن با سوخت مایع مواجه شد، صنعت سیمان بود. حدود یک ماه پیش دبیر انجمن سیمان با بیان اینکه ۷۷ کارخانه سیمان در کشور داریم، از قطع گاز ۴۵ کارخانه خبر داده بود.
هفته گذشته نیز مدیرعامل شرکت ملی گاز ایران با اشاره به محدود شدن گازرسانی به صنایع سیمان، گفته بود: مصرف روزانه صنایع تولید سیمان هم پیش از آغاز فصل سرما ۲۰ میلیون مترمکعب بود که اکنون حدود ۱۵ میلیون مترمکعب آن محدود شده است. این یعنی 75 درصد کارخانه‌‌های سیمان با مازوت کار می‌کنند یا تولیدات خود را متوقف کرده‌اند. این موضوع در نهایت نیز به توقف تولید در یکی از بزرگترین کارخانه‌‌های سیمان کشور، کارخانه سیمان تهران منجر شد.
در سال‌های گذشته نیز کارخانجات سیمان با مشکل کمبود گاز مواجه بودند، اما این صنعت امسال با اصلاح قیمت سوخت مایع تحویلی به آنها با چالش بزرگتری مواجه شده است. کارخانه‌‌های سیمان غالبا در زمان قطع گاز از مازوت استفاده می‌کنند. در سال‌های پیش دولت مازوت را با نرخ نزدیک به گاز در اختیار کارخانه‌‌های سیمان قرار میداد، اما امسال نرخهای جدیدی برای مازوت اعلام کرده که تولید سیمان را از صرفه اقتصادی خارج می‌کند و حدود 40 تا 50 هزار تومان بهای تمام شده سیمان را افزایش می‌دهد. قیمت مازوت یارانه‌ای امسال حدود 4 برابر گاز است. قیمت مازوت لیتری ۳۰۰ تومان دم مخازن است که با ۱۳۰ تومان هزینه حمل، در نهایت لیتری ۴۲۰ تا ۴۳۰ تومان میرسد. این در حالی است که همه کارخانه‌ها امکانات استفاده از مازوت را ندارند.
نیروگاه‌ها: اما صنعت دیگر، نیروگاه‌ها هستند که با قطع گاز و مصرف مازوت حسابی حاشیه ساز شده‌اند. نیروگاه‌ها به طور متوسط روزانه 190 میلیون متر مکعب گاز مصرف می‌کنند. با این حال این رقم در تابستانها بیشتر و در زمستان کمتر است، مصرف گاز در نیروگاه‌ها در فصل گرما تا حدود 270 میلیون مترمکعب در روز هم میرسد. آخرین برآوردها از مصرف گاز که در هفتههای اخیر توسط مدیرعامل شرکت ملی گاز ارائه شد، مصرف روزانه گاز طبیعی نیروگاه‌ها آذرماه امسال حدود ۹۰ میلیون مترمکعب بوده و بقیه از گازوئیل و سوخت مازوت تأمین شده است.
نیروگاه‌ها به واسطه استفاده از مازوت و گازوئیل یکی از متهمان اصلی آلودگی هوا و بوی بد تهران هستند.
فولاد: صنایع در مجموع 170 میلیون مترمکعب گاز مصرف می‌کنند. یکی از صنایعی که اخیرا اعلام کرده که از کمبود گاز متاثر شده است، صنعت فولاد است. میزان گاز مصرفی این صنعت 43 میلیون متر مکعب برآورد می‌شود. به دنبال کمبود گاز در کشور، فولادسازی مبارکه اخیرا اعلام کرد که دریافت گازش تا 50 درصد کاهش یافته است و این میتواند تولید این شرکت را 50 درصد کاهش دهد. فولاد مبارکه امکان جایگزین کردن گاز با سوخت مایع را ندارد، از این رو کاهش عرضه گاز به این کارخانه به معنای کاهش تولید است. سال گذشته نیز برای 50 روز این شرکت گاز کمتری دریافت کرد. فولاد مبارکه روزانه حدود 9.5 میلیون متر مکعب گاز مصرف می‌کند. هرچند دیگر شرکت‌ها از کاهش گاز دریافتی هنوز خبری نداده‌اند، اما اعلام فولاد مبارکه میتواند آغازی بر اعلام متوالی خبر کاهش و قطع گاز تحویلی توسط صنایع باشد. این موضوع میتواند مانع از منتفع شدن صنعت فولاد از رشد‌های چشمگیر اخیر نرخ فولاد در بازارهای جهانی شود.
پتروشیمی‌ها: صنعت پتروشیمی در مجموع حدود 55 میلیون متر مکعب در روز معادل 7.6 درصد از گاز تولیدی کشور را مصرف می‌کند. از این میزان حدود 20 میلیون مترمکعب آن به عنوان خوراک و باقی به عنوان سوخت در این صنعت به مصرف میرسد. معمولا پتروشیمیهای خوراک گاز در انتهای زنجیره قطع گاز صنایع قرار دارند، به خصوص با افزایش تولید گاز در پارس جنوبی چندسالی بود که این صنایع با کمبود خوراک و توقف تولید مواجه نمیشدند. اما از سال گذشته مشکل کمبود خوراک گازی باز به صنایع پتروشیمی کشور بازگشت.
